Эрдэнэтийн - Овоо” өнгөтэй байна Энэ зууны царай байна” гэх цоглог аязтай дуу залуусын дунд хит болж, шинэ хот, шинэ үйлдвэрийн тухай домог мэт яриа тархсан он жилүүд хөвөрсөөр... Тэртээх баруун хязгаарын Алтай нутгийн ахлах ангийн сурагч С.Лхагважавт ч тэр сайхан хотыг үзэх сониуч зан сэтгэлийн гүнд хадгалаастай. Тэр 1981 онд 10-р ангиа дүүргээд конкурс шалгалтад дээгүүр оноо авсан ч хэн нэгний буруугаас дөрвөн хүүхдийн нэр жагсаалтаас хасагдсаны нэг нь Лхагважав байв. Гэлээ ч Лхагваа хүү нэг их гонсойсонгүй. Эрдэнэтийн сургалтын төвд элсэх батламжаа гардахдаа, нэг л нууцлаг совин татаж догдлон баясав. Нутгаасаа Зил-130 машинаар гарсан үе тэнгийн 30-аад залууг төсөөлснөөс нь ч илүү сайхан орчин, найрсаг хүмүүс угтав. Сургалтын төвдөө бүтэн жил нарийн мэргэжил эзэмшиж, үйлдвэрт дадлагажив. С.Лхагважав бульдозер, грейдерчин болж, Ил уурхайн Зам овоолгын хэсэгт хуваарилагдав. Орос багшийнхаа заасан бүхнийг нь сурах гэж мэрийж явсан цаг саяхан. Сийрэгхэн ухаантай, аливааг гүйцэд хийхийг зорьдог С.Лхагважав, багштайгаа ядах юмгүй ойлголцож, ажилдаа ч амархан дадав. Жил гаруй ажилласны дараа эр цэргийн албанд мордож, гурван жилийн дараа, дассан хамт олон, дадсан ажлаа санагалзсаар уурхайдаа ирлээ. Ажил, амьдрал өрнөж хоёр жил болсон ч тэр ар гэрийн гачигдлаас болж, нутгаа зорих болов. Уурхайн тусгай техникийн жолооч залуу Аймгийн Барилга трестэд барилгачин боллоо. Өглөө ирж, барилгын талбайд бужигнаж байгаад л тардаг ажилчдыг Эрдэнэт үйлдвэрийнхээ туршлагаар ээлжинд оруулах санаачилга гаргав. Эл санал дэмжигдсэнээр хөдөлмөрийн бүтээмж багагүй нэмэгджээ. Аль ч ажилд эв дүйтэй, мэдрэмжтэй, авьяастай энэ залууг Барилга трестийн удирдлага кранчны курст сургаж, “өөрийн болгохоор” хот руу илгээж. Гэвч мань эр курсээ төгсөөд Эрдэнэт рүүгээ “оргочихсон”. Уурхайнхан “оргодол”-ыг өөриймсөн хүлээн авчээ. Таныг Эрдэнэтэд юу ингэтлээ татдаг вэ гэхэд: “Өгөөмөр баян уул минь, өнөр сайхан хамт олон минь гэж хариулаад, Ил уурхайд гурван удаа ажилд орсон юм. Тэр бүрийд алгаа дэлгэн хүлээж авсан журмын нөхөд, удирдлагууддаа одоог хүртэл баярлаж явдаг. Уурхайчин гэдэг эр хүний хийморь лундааг сэргээсэн ажил мэргэжил дээ” гэж хэлэхдээ дөлгөөхөн харцтай нүд нь очтон гялалзав.
С.Лхагважав сүүлийн 28 жилийн турш үйлдвэрийн овор ихтэй ачаа өргөх хүнд даацын автокраны машинчаар ажилласан. Уулын ажил хийж буй аварга экскаватор, өрөм, бутлагч зэргийн эд ангийг хаа байгаа газар нь зөөвөрлөдөг нь машинчаас ур чадвар, зургаа дахь мэдрэхүй ч шаарддаг аж. Өргөж буй ачааны жин, тухайн газрын хөрсний бүтцийг хүртэл тооцоолох хэрэгтэй. Түүнчлэн эзэмшсэн техникийнхээ бүрэн бүтэн байдлыг хариуцан, засварлах үүрэг ч кранчид ноогддог. С.Лхагважав кранчаар ажиллах 28 жилд хоёр л автокран бүрэн эзэмшсэн. Засвар үйлчилгээг тогтмол чанартай хийж, ашиглалтын хугацааг уртасгаснаар бүхэл бүтэн автокран хэмнэсэн тооцоог мэргэжилтнүүд гаргасан юм. Түүний тухай Ил уурхайн Уулын тоног төхөөрөмжийн засварын хэсгийн Өргөх машин механизм хариуцсан механик Л.Наранбаатар: “Манай С.Лхагважав гуай, ажилдаа хариуцлагатай, үүрэг даалгаврыг цаг тухайд нь гүйцэтгэл сайтай биелүүлдэг, маш чадварлаг кранч. Бас олон шинэ санаа сэдэж, ажилдаа нэвтрүүлэн, тэр нь үйлдвэр, уурхайд үр ашгаа өгсөн. Хүн чанар сайтай, яарсан давчидсан, ядарсан зүдэрсэн нэгэнд тус дэм болж явдаг, залууст үлгэр дуурайлалтай шилдэг ажилчин даа” гэсэн юм.
Тэрбээр автокраны асаах унтраах системийг алсын удирдлагатай болгосон. Автокраны хөдөлгүүрийн эргэлт, түлш өгөлтийг нэмэгдүүлэгч цахилгаан төхөөрөмжийн хийцийг хийн ба механик ажиллагаатай болгон өөрчилсөн. Хүйтний улиралд хөдөлгүүрийг асаах үед гарах угаарын хийг автогаражаас гадагшлуулах шийдэл гаргасан. Энэчлэн дурдаад байвал хөдөлмөр хөнгөвчлөх, техникийн бэлэн байдлыг хангах, аюул эрсдэлийг бууруулахаар түүний санаачилж, хэрэгжүүлэн үр дүнгээ өгсөн ажил тун их.
С.Лхагважав: “1980-аад оны үед Ил уурхайд одоогийнх шиг олон техник байсангүй. Хоёрхон автокран, цөөн тооны машинтай л байсан. Өвлийн хүйтэнд машин эвдрээд зогсоход уулан дээр орох байх газар олддоггүй байлаа. Үйлдвэрийн үе үеийн удирдлагууд техникийн шинэчлэл хийж, дулаан сайхан гаражууд барьж, ажилчдынхаа ажиллах орчин, цалин хөлс, нийгмийн асуудалд их анхаарч байна. Дэлхий нийтэд тархсан цар тахлын гамшгийн үед ч ажилчдынхаа цалинг нэмсэн газар Эрдэнэт үйлдвэрээс өөр дуулдаагүй. Хүний төлөө зөв бодлого менежмент хэрэгжүүлж буй удирдлагууддаа бид дандаа талархдаг.
Уурхайчдадаа Эрдэнэт үйлдвэрийнхээ хөгжил дэвшлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр ажиллаарай” гэж ахмад хүний хувьд уриалъя гэв. Эрдэнэт үйлдвэртээ 30 жилийн нөр их хөдөлмөрөө зориулсан тэр энэ хавраас гавьяаны амралтаа эдэлж суугаа. Өглөө эртээ гэгч босож, гэрийнхээ цонхоор ажилчдын автобусны цуваа уурхай өгсөхийг харан бахархаж, зарим үед хөнгөн гуниг төрдөг гэсэн. Гэлээ ч хүү нь “Уурхайчин”-ы алдрыг өвлөсөн болохоор сэтгэл тэнэгэр. Украйн Улсад Нисэхийн дээд сургууль төгссөн залуу хархүү хотод мэргэжлээрээ ажиллаж байгаад, нэг л өдөр ааваа би “Уурхайд ажилланаа” гээд л хүрээд ирж. С.Лхагважав эхнэр Д.Сульхүүтэйгээ эрдэнэсийн хотод учирчээ. Одоо тэднийх хүү, охинтой өнөр сайхан бүл болсон. Охин нь ээжийнхээ мэргэжлийг залгамжлахаар АШУИС-д суралцаж буй.
С.Лхагважав багадаа Монгол хэл, уран зохиолын нэртэй багшийн шавь байсан болоод ч тэр үү, утга уянга, яруу найраг сонирхон, бичдэг.
“Онгон баян байгалийн дархан хүн уурхайчин
Оргил сарьдаг уулсын эзэн хүн уурхайчин
Очтон гэрэлтэх аварга машины оньс атгаж
Одтой шөнө ч ажиллах хөдөлмөрийн хүн уурхайчин
Тэнгэрт нартай хамт мандаж
Газарт нартай хамт бадарч
Дурсагдах нэр нь хөдөлмөр бүтээлтэй гагнагдаж
Дуулим хорвоод уурхайчин алдраа өргөе”. Тэр уурхайчны тухай ийнхүү шүлэглэжээ.
Бидний ярилцлага дуусах үед түүний утсанд дуудлага ирэв. Утсаар ярихдаа царай нь гэрэлтэн: “За, маш их баярлалаа” гэсээр утсаа салгав. Түүнийг Төрийн дээд Алтан гадас одонгоор шагнах болсон тухай баярт мэдээг Ил уурхайн Хүний нөөцийн ажилтан дуулгасан аж. Тэр баяр хөөр, догдлолоо барьж ядан, нүднээсээ сувдан дусал гялтгануулан, баярт мэдээгээ гэрийнхэндээ дуулгахаар яаран гарч одлоо. Эрдэнэт үйлдвэрийн Хөдөлмөрийн аварга энгүй их хөдөлмөрч С.Лхагважав төрдөө үнсүүлж, энгэрт нь “Алтан гадас” одон гялалзах нь ээ.
Я.ЭНХТУЯА
ФОТО: Б.БАТТӨГС
Нар минутад мандаж минутад жаргана.
Үс засуулвал: 
Суудал: 
