Т.БАТМӨНХ: Хаягдал өтгөрүүлэх технологийг шинэ Хаягдлын аж ахуйд нэвтрүүлнэ

Эрдэнэт үйлдвэрийн 45 жилийн ойн босгон дээр Ерөнхий инженер Т.Батмөнхтэй уулзаж, өргөтгөл шинэчлэлийн бүтээн байгуулалт, техник технологийн бодлого, эрдэс баялгийн нөөц, ирээдүйн талаар ярилцлаа. 
-Эрдэнэт үйлдвэрт бүтээн байгуулалтын олон ажил өрнөж, эхнээсээ ашиглалтад ороод амжилттай ажиллаж байна. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгнө үү? 
-Үйлдвэрийн маань 45 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Ойгоо угтаж бүтээн байгуулалтын олон ажил төлөвлөсөн. Зарим хэсэг нь ашиглалтад орсон. Нэг хэсэг нь ид хийгдэж байна. Ондоо багтаж ашиглалтад орох ажлууд ч бий. Тухайлбал, Өөрөө нунтаглах хэсгийн дөрөвдүгээр шугам, Хам баяжуулалтын тавдугаар секц, Цэвэр ус хангамжийн гуравдугаар шугам ашиглалтад ороод, үйлдвэрт үр өгөөжөө өгөөд явж байна. Эмульсийн тэсрэх бодисын үйлдвэр барих, Мөчлөгт урсгалт тээврийн технологи нэвтрүүлэх ажил үргэлжилж байна. Үүнээс гадна Үйлдвэрлэл, технологийн паркийг барьж байгуулах, дэд бүтцийн ажлууд хийгдэж байна. Одоогоор төмөр зам, авто замын ажил явагдаж байна. Цахилгаан хангамжийн техник, эдийн засгийн үндэслэл хийгдэж байгаа. Ариутгал татуурга, цэвэр, бохир ус, дулааны шугамын ажил сонгон шалгаруулалтын шатанд явна, гэх мэтчилэн Эрдэнэт үйлдвэрт ажил буцалж байна даа.
-Эрдэс баялгийн нөөц өсгөх чиглэлд дорвитой ямар ажил хийгдэж байна? 
-Уурхайнхаа нөхцөл байдлыг сайжруулах, хүдрийн нөөц баялгаа нэмэгдүүлэх чиглэлд дорвитой хэд хэдэн ажил хийгдэж байгаагийн нэг нь Оюутын ордын нарийвчилсан хайгуул. Бид энэ ажлыг өнгөрсөн хавар эхлүүлсэн. Үндсэндээ 16500 гаруй тууш метр өрөмдлөг хийгээд, үр дүнг нь лабораторид шинжлүүлээд явж байна. Боломжтой, нааштай өгөгдлүүд ажиглагдаж байгаа. Энэ ажил дуусахаар Оюутын орд газрыг ашиглах боломж нээгдэнэ. Товчхон хэлэхэд, хүдрийн нөөц нэмэгдэнэ, Эрдэнэт үйлдвэрийн насжилт уртасна. 
-Хаягдлын аж ахуйг шинээр барьж байгуулах ажил ямар шатанд яваа вэ? 
-Үйлдвэртэйгээ эн чацуу Хаягдлын аж ахуй маань 45 жил ажиллаад, төгсгөлийн шат руугаа орж байна. Хаягдлын аж ахуйн түвшин 1305-д хүрчихсэн яваа. 1320 дээр дуусах ёстой. Энэ хүртэл ажиллуулаад, Хаягдлын аж ахуйгаа хаагаад, шинээр барина. Бүхэл бүтэн нэгэн шинэ үе эхэлнэ гэж ойлгож болно. Одоогоор шинэ Хаягдлын аж ахуй барьж байгуулах ажлын ТЭЗҮ хийгдэж байна. Олон улсын тендер зарлаад, энэ чиглэлээр туршлага хуримтлуулсан, нэр хүндтэй компаниуд оролцоод явж байна. Түүнээс гадна хаягдал өтгөрүүлэх технологи нэвтрүүлэх ТЭЗҮ батлагдсан. Бид эргэлтийн усаа хамгийн богино зайгаар эргүүлэн ашиглаж үйлдвэрлэлийн өөрийн өртгийг бууруулах шийдэл гаргаж байгаа. Мөн байгаль экологид сөрөг нөлөө үзүүлдэг, нийгмийн бухимдлыг төрүүлдэг цагаан тоосны асуудлыг нэг мөр шийдвэрлэх хоёр том зорилго дэвшүүлж байна. Энэ бол Эрдэнэт үйлдвэрийн түүхэнд тэмдэглэх том ажил болно. 
-Хаягдал өтгөрүүлэх технологийн шийдлийг Эрдэнэтчүүд баяртай хүлээж байгаа. Энэ хэзээ биеллээ олох вэ? 
-Нарийвчилсан зураг төслийн ажлууд хийгдэж байна. Хаягдал өтгөрүүлэх технологийг шинэ Хаягдлын аж ахуй дээрээ шууд хэрэгжүүлнэ. Их хэмжээний зардал шаардсан ажил. Судалгаа шинжилгээ, зураг төсөл, бүтээн байгуулалт гээд 10 жилийн хөдөлмөр шаардсан ажил төлөвлөөд явахад гардаг нэг хүндрэл нь газрын асуудал. Стратегийн ач холбогдолтой үйлдвэрийнхээ асуудлыг шийдэж өгөхгүй хэдэн жилээр уядаг. Орхон аймгийн удирдлагуудад хүсэлт тавьсан. ИТХ-аар авч хэлэлцээд, шийдвэр гарна гэж найдаж байна. Шийдвэрлэсний дараа хөрсний, гүний судалгаа, газрын ан цавын судалгаа, хүдэргүйжүүлэлтийн судалгаа, археологийн болон палеонтологийн гээд маш олон судалгаа шинжилгээний ажил хийгддэг. Байшин барихтай адилгүй шүү дээ. 

-Баяжуулах үйлдвэрийн хүдэр бэлтгэлтийн шугамд шинэчлэл хийхээр төлөвлөсөн. Ямар нөхцөл шаардлага үүссэн бэ? 
-Үйлдвэр анх ашиглалтад ороход л ажиллаж эхэлсэн хүдэр бэлтгэлтийн нэгдүгээр шугам буюу гурван шатлалаар буталж, нунтаглалтад хүдрийг дамжуулдаг технологийн схемийг өөрчилнө. Учир нь уурхай гүнзгийрч, хүдрийн хатуулаг огцом нэмэгдэж байна. Үүнийг дагаад үйлдвэрлэлийн үндсэн тоног төхөөрөмжүүдийн цагийн ачаалал буурч, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх өөрийн өртөгт шууд нөлөөлж байгаа. Тиймээс бид техникийн болоод технологийн шинэчлэлийг ирээдүйд учрах зардал өртгийг бууруулах, бага зардлаар их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд чиглүүлж байна. Шийдэл бол гарсан. Хүдэр бэлтгэлтийн нэгдүгээр шугамыг өөрчилнө. Ингэснээр бутлагдсан хүдрийн зохимжит бүхэллэгийн хэмжээ 10 мм-ээс доош буух юм. Одоо бол 14,5 мм байгаа. Бутлагдсан хүдрийн зохимжит бүхэллэгийн хэмжээг бууруулж чадсанаар төв корпусын тээрмийн ачааллыг 20-40 тонн/цагаар нэмэгдүүлэх боломжтой. Ингэснээр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх өөрийн өртөг буурна. Бид ирээдүйд олборлох хүдрийнхээ шинж чанар, хатуулаг, агуулга, баяжигдах чанар, исэлдэлт гээд бүх өгөгдлийг урьдчилан судалж байна. Мөн шинээр илрүүлсэн хүдрийн нөөцийн шинж чанарт судалгаа хийсэн. Энэ чиглэлээр би өөрөө судалгааны ажил хийж байгаа. Яаж баяжуулах юм, ямар технологиор цаашид ажиллах юм, техникийн шийдлүүд нь ямар байх юм. Геологийн бүх өгөгдлийг үндэслэн техник, технологийн шийдэл гаргана. Ингэснээр үйлдвэр маань тогтвортой, бүтээмжтэй ажиллах суурь нөхцөлүүд нь бүрдэх юм. 
-Үйлдвэрлэл, технологийн парк байгуулах дэд бүтцийг Эрдэнэт үйлдвэр өөрийн хөрөнгөөр шийдэж байна. Харин Засгийн газраас ямар дэмжлэг байна вэ? 
-Үйлдвэрлэл, технологийн паркийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга УИХ-аар батлагдсан. Эрх зүйн орчин бүрдсэнээр холбогдох тогтоол, шийдвэрүүд гарч, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ паркийн дэд бүтцийг бүрэн барьж байгуулж байна. Мөн зэсийн баяжмал, исэлдсэн хүдрээ боловсруулаад эцсийн бүтээгдэхүүн цэвэр зэс үйлдвэрлэх, баяжмалд агуулагдаж байгаа бусад металлыг ялган, бүтээгдэхүүн болгохыг зорьж байгаа. Үйлдвэрлэл, технологийн паркийн эрх зүйн байдлын тухай хууль жижиг дунд үйлдвэр, хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжүүдэд дэмтэй хууль болсон. Улсын хэмжээнд жишиг болохуйц Үйлдвэрлэл, технологийн паркийг Эрдэнэт үйлдвэрийг түшиглэн байгуулах нь өөрөө хөрөнгө оруулалт юм. Бид өргөн утгаар нь бодож, үүнийг хийж байна. Паркийн нэгжээр ажиллах жижиг дунд үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдийг төр засаг бодлогын түвшинд дэмжиж, олон хөнгөлөлт эдлэх боломжийг олгож байгаа. Мөн татварын тодорхой нөхцөлүүд бий. Эрдэнэт үйлдвэрийн хувьд эцсийн бүтээгдэхүүн, паркийн нэгжээр ажиллах үйлдвэрийн хувьд түүхий эд нь болох катодын зэсэд гүн боловсруулалт хийж нэмүү өртөг шингээсэн эд анги, зэс утас, зэсээр хийсэн бүтээгдэхүүн, зэс ялтас, нунтаг гээд үйлдвэрлэж болох бүхнийг дэмжинэ. Нэг тонн зэсийн үнийг 10 дахин өсгөх боломж бий. Ийм алсын хараатай, Дэлхийн жишиг, Монголын бахархалт үйлдвэр байхын төлөө уурхайчин хамт олон хичээн ажиллаж байна. 
-Цаг гаргаж ярилцсан танд баярлалаа.